Već sada davne 1932. godine, tačnije u ponedjeljak 1. februara, smjelom akcijom, odvažnošću i nadasve hrabrim zalaganjem grupe istaknutih intelektualaca sa prostora Sandžaka izišao je u Prijepolju pvi broj Revije „Sandžak“, naslovljen kao list za kulturno i ekonomsko uzdizanje Sandžaka. Dakle, ovih dana su se navršile pune 83 godine od kada su smjeli entuzijasti počeli afirmirati ideju istinskog oslobođenja i razvoja Sandžaka, zagovarajući njegovu autonomnost u okvirima postojećeg državnog uređenja. Dočim, obzirom na nove geopolitičke okolnosti, odnosno razdijeljenost Sandžaka na crnogorski i srbijanski, ova ideja je i dan danas i te kako živa, uvažavajući to novo faktičko stanje, kroz formu prekogranične autonomne EU-regije.
Razmišljao sam čime da častim čitaoce na jedan ovako značajan datum i došao sam na ideju da potražim u arhivama prve brojeve ovog lista iz davne 1932. godine kako bi napravili komparaciju stanja u Sandžaku iz tog i današnjeg perioda. Imao sam sreću da moj veliki pijatelj Salahudin Fetić (jedan od predhodnih urednika Revije Sandžak) posjeduje poprilično kompletnu arhivu ovog lista, koju mi je zdušno ustupio na uvid.
Listajući prve brojeve „Sandžaka“ ono što odmah pada u oči jeste da se list zaista bavi tada aktualnim problemima Sandžaka: lošom infrastrukturom, nedovoljno razvijenom administracijom, u potpunosti zapostavljenim selom, lošim stanjem školskih zgrada, zapostavljenošću prirodnih resursa i sl. Nadalje ću iznijeti niz citata iz prvih brojeva koji slikovito opisuju tadašnje prilike u Sandžaku.
U broju 18 iz 1932. godine, bivši ministar u vladi J. Jovanović u tekstu „Železnica kroz Sandžak“ piše o planovima austrougarske da železnicom spoji Sarajevo sa Skopljem preko Sandžaka I Kosova. Ministar Jovanović čak iznosi tvrdnje da je postojao i projekat koji je uradila austrougarska administaracija, ali da kraljevska vlast u Beogradu nije pokazala interesovanje za tako nešto, pod izgovorom visoke cijene željeznice. Još tada je razmatrana trasa Banja Luka – Jajce – Sarajevo – Uvac – Priboj – Prijepolje – Sjenica – Novi Pazar – Mitrovica – Skoplje. Na kraju teksta ministar Jovanović konstatuje: „Siromašni Sandžak, bogat zdravim i svesnim građanima, bio bi u boljem položaju nego danas“…
Imalo bi mnogo toga interesantnog iz tog ranog perioda „Sandžaka“ prenijeti i citirati, ali da ne bi opterećivali čitaoce, ograničiću se još na jednan interesantan tekst koji govori o stanju mlade sandžačke intelektualne elite iz tog perioda. Inače u narednim brojevima planiramo uvesti redovnu rubriku koja će se baviti pregledom i analizom starih brojeva „Sandžaka“. Takođe u broju 18 iz 1932. godine, u tekstu pod naslovom Naša omladina C. Janković piše o podjarmljenosti omladine od strane vladajućih stranaka, pa veli: „I onda se rezonuje, idem u koju od vladajućih partija. U njihovim redovima sigurno se neću mučiti. Nemam vremena da mislim na nezbrinute članove društva, na ponižene i bespomoćne, jer slepac slepcu ne može pokazati put. I ja sam željan svih radosti života, pa šta mari, ako materijalizam uništi čoveka i u meni? Glupo je biti čovek među životinjama. To je i nepraktično i ne treba dozvoliti da me vreme pregazi“… Opisujući profil mladog političara autor teksta dalje kaže: „Oni su ulazili u vladajuće partije mahom iz računa. Na zborovima su licemerno uzdisali nad narodnim nevoljama, a iskreno mislili samo na svoj džep. Do guše uvaljani u osećaj nezajažljive pohlepnosti za novcem, umeli su bestidno da se preturaju iz jedne u drugu za sebe materijalno i karijerski povoljniju situaciju, da trčkaju oko moćnih političkih ljudi i savijaju grbaču pred svakim onim, od koga mogu imati koristi.“
Usporedbu sa današnjim stanjem prepuštam svakom čitaocu ponaosob. Svaka sličnost sa današnjim stanjem, ljudima i događajima je nenamjerna, već slučajna i nasumična, a ponajviše je plod čitalačke mašte.
Autor: Edin Zećirović, glavni i odgovorni urednik
Revija Sandžak, br. 182., februar 2015.